Podział Grochowa
Podział
Grochowa dla jednych może wydać się nieistotny, dla innych oczywisty. Przy czym
tych drugich można podzielić na dwie grupy: tych, którzy ów podział znają i
tych, którym się tylko wydaje, że go znają. Zasadniczo podziały są 3: historyczny,
administracyjny i, najbardziej rozpowszechniony a zarazem najbardziej bzdurny –
podział Miejskiego Systemu Informacji.
Zacznijmy
może zatem od tego, czym właściwie jest Grochów. Grochów jest częścią Warszawy.
NIE jest osiedlem, bo osiedli na Grochowie jest wiele. NIE jest dzielnicą, bo
nie i tyle. Wiele osób by chciało, żeby nią był, bowiem Praga-Pd to wytwór
sztuczny, jedynie Kamionek ma coś wspólnego z Pragą. No, ale z drugiej strony
Gocław i Saska Kępa to również nie Grochów, więc taka nazwa dzielnicy była by
również myląca.
Tak czy siak
obecnie Grochów to część dzielnicy Praga-Pd. Jego granice nie są sztywne i
jednoznaczne.
Od południa
będzie to ul. Ostrobramska (wg MSI), albo Jeziorańskiego (wg podziału
administracyjnego). Obszar między tymi ulicami historycznie może i związany
jest z Grochowem, ale centra handlowe Promenada i GH Tesco Gocław utożsamiane
są raczej z Gocławiem.
Granica
zachodnia to kinowa albo środek ogródków działkowych (nie jest to ważne, mówi
się ogródki pomiędzy Grochowem i Saską Kępą i niech tak zostanie) i dalej Chodakowska
(wg MSI) lub Podskarbińska (wg podziału administracyjnego). Tutaj nie mam
zdania i przyznam, że aż tak mnie to nie interesuje. Chodakowska 22 to dla mnie
Kamionek, ale osiedle TOR to wg mnie już Grochów.
Granica
Północna to linia kolejowa. Pytanie tylko, czy za część Grochowa uznamy
Olszynkę Grochowską i Kozią Górkę Grochowską. Od tego zależy, które tory uznamy
za granicę. Jest to kwestia może i sporna, ale znów- nie istotna i dobrze rozwiązana
przez MSI.
Najgorzej ma
się sytuacja z granicą wschodnią. Otóż przebiega ona, mniej więcej, kanałkiem przy
ul. Olszynki Grochowskiej. Po drugiej jego stronie jest już prawdziwy Gocławek.
Problem w tym, że nie pokrywa się to z granicą dzielnicy. Nie zmienia to jednak
faktu, że Grochów nie jest Gocławkiem a Gocławek Grochowem.
Podział MSI.
Wg podziału
MSI na terenie Ggrochowa utworzono trzy obszary MSI: Grochów, Gocławek i
Olszynkę Grochowską. Ich granice wyznaczono w miarę sensownie, gorzej z nazewnictwem.
Obszar MSI Olszynka Grochowska to dobra nazwa, ale warto pamiętać,
że można na jego tereni wyróżnić:
-Emilianów – część zachodnia : trójkąt między torami, torami i
planowaną obwodnicą Warszawy. Nieużytki, bocznice, stara elektrownia kolejowa,
salon Fiata. Nazwa widoczna na mapach i warta zapamiętania
-Kozia Górka
Grochowska – obszar w środku MSI Olszynka Grochowska. Niegdyś op drugiej tronie
torów, między Kawęczynem, Antoninowem i Utratą była Kozia Górka Kawęczyńska. Na
terenie Koziej Górki Grochowskiej mieszczą się tereny PKP, osiedle Dudziarska,
staw Kozia Górka i opuszczone ogródki działkowe.
-Olszynka Grochowska – właściwa Olszynka znajduje się na wschodzie
obszaru MSI i w 90% jest porośnięta lasem rezerwatu pod tą samą nazwą.
Wg podziału
administracyjnego Emilianów i zachodnia część Koziej Górki należy do Grochowa
Centrum, a wschodnia część Koziej Górki i właściwa Olszynka Grochowska należą
do Grochowa Północnego.
Obszar MSI Grochów to, na dobrą sprawę historyczny Grochów Wielki, czyli Grochów II. I taką nazwę powinien ów
obszar nosić.
Wg podziału
administracyjnego Grochów MSI, czyli Grochów Wilki obejmuje wszystkie cztery administracyjne
obszary Grochowa: cały obszar Grochów-Kinowa i po części obszary
Grochów-Centrum, Grochów Południowy i Grochów Północny.
Obszar MSI Gocławek to bzdura nie z tej ziemi. Gocławek to, mniej więcej obszar zaznaczony
na mapce poniżej, a więc nie wielki obszar w obrębie dwóch dzielnic. Nie ma
zatem sensu nazywać tak obszaru MSI. Obszar MSI Gocławek obejmuje tak naprawdę:
Grochów Mały czyli Grochów I, oraz niewielki fragment
Gocławka. Logiczne zatem wydaje się nazwanie obszaru od jego lwiej części, nie?
Administracyjnie
obszar ten przynależy do Grochowa Południowego i Grochowa Północnego.
Poniżej mapa
konfrontująca podziały MSI i administracyjny.
Podział ten,
w przeciwieństwie do podziału MSI, nie ma pełnić funkcji informacyjnych, tylko
administracyjne. Tak więc, nie będąc urzędnikiem, powstrzymam się od
komentowania jego zasadności, bowiem brak mi w tej kwestii wiedzy.
Grochów Kinowa – obejmuje mniej więcej obszar
Osiedla Kinowa,
Grochów Centrum – wbrew nazwie obejmuje północno-zachodnią
część Grochowa (razem z Emilianowem i Kozią Górką,
Grochów Północny – obszary północno-wschodnie Grochowa
w tym część Grochowa Wielkiego, część Grochowa Małego (Grochów Dwór), część
Gocławką w dzielnicy Praga-Pd, oraz Olszynę i część Koziej Górki.
Grochów Południowy natomiast faktycznie obejmuje południowy
Grochów, w tym część Grochowa Wielkiego, część Grochowa Małego (Witolin), mały
skrawek Gocławka i tereny sporne (Gocław to czy Grochów) między ul.
Ostrobramską i Jeziorańskiego.
Obszary te w
sensie administracyjnym można nazwać osiedlami, mają swoje rady osiedli itd. Ale
w sensie bardziej namacalnym, osiedli na Grochowie jest dużo, dużo więcej, ale
o tym później.
Podział Historyczny
W 1780 Grochów podzielono na 8 części, które co prawda jeszcze na początku XX wieku widniały w
księgach hipotecznych, jednak z uwagi na brak ich obecności na mapach i w
umysłach mieszkańców, należało by o nich zapomnieć. Na dobrą sprawę nie wiadomo
nawet, gdzie dokąldnie były granice tych obszarów. Wyjątkiem może być Grochów VIII,
który znajdował się pomiędzy ulicą
Dobrowoja i aleją
Waszyngtona, oraz grochów VII,
czyli Witolin. Jest to jedyna część, której odrębność do dziś uwzględnia się w
podziałach, ale o tym zaraz.
Na terenie Grochowa można było też niegdyś wyróżnić Teodorówkę i Florentynów, które to znajdowały się mniej więcej pomiędzy ulicami Wiatraczną
i Podskarbińską, jednak o tych nazwach nie wiele wiadomo.
KOREKTA:
Dobra Florentynów zajmowały taki obszar:
Nie wiem jak Teodorówka...
Można jeszcze wyróżnić wieś Górki Grochowskie (oznaczane różnie, również jako os. Górka, os. Górki itp), która zajmowała obszar:
Natomiast w latach 30 tych, po likwidacji fortu XI, Oficerska Spółdzielnia Mieszkaniowa "Grochów" rozpalcelowała tam ziemie pod osiedle willowe pracowników państwowych Górki Grochowskie.
Miało wyglądać to tak:
ale zabudowano chyba tyklo część tego układu ulic, głównie na północ od Ostrobramskiej, przy czym do dziś prztrawło, mniej więcej coś takiego:
Później, aż do lat 60 XX wieku przetrwały nazwy Grochów I i Gorchów II, zwane również Grochowem
Małym i wielkim. Nazwy te można spotkać
na mapach i w źródłach pisanych. Podział tren odpowiada mniej więcej podziałowi
MSI na Grochów i Gocławek.
Warto wspomnieć, że Grochów Mały dzieli się na Grochów Dwór (część północna) i Witolin (część południowa).
Grochów
Dwór to nazwa to podobno nazwa wymyślona w czasie
obchodów 100. rocznicy powstania 1830 r. Nazwa pochodzi od dworku Osterloffów.
Witolin to
pozostałość pierwszego podziału Grochowa (Grochów VII). Obecnie często
utożsamiany z Osiedlem Ostrobramska, któr powstało na jego terenie, ale w
istocie składa się również ze starszej zabudowy na północ od Łukowskiej, która de
facto nie wiele różni się od zabudowy Grochowa Wielkiego po drugiej stronie
Zamienieckiej.
Witolina miał (ma) też swoją kolonię po drugiej stronie Zamienieckiej:
Co jeszcze? –Osiedla.
Grochów nie jest
osiedlem i administracyjnie dzieli się na cztery osiedla. Ale osiedli w sensie urbanistycznym,
a nie administracyjnym jest więcej i pozwolę sobie wymienić najważniejsze i
wpisać je w te podziały:
Osiedle Grochów I – powstało pod koniec lat ’70 XX w. wg proj.
Bohdana Lewandowskiego i Macieja Szawernowskiego. Administracyjnie podzielone
między Kamionek i Grochów-Kinowa, wg MSI należy do Grochowa, a więc do
historycznego Grochowa Wielkiego. Nazwy Osiedla Grochów I nie należy mylić z
numeracją wynikającą z podziału na Grochów I i II, ani, tym bardziej, z
pierwotnym podziałem.
Osiedle Grochów II – powstało pod koniec lat ’40 XX w. wg proj.
Jana Klewina i Zbigniewa Pawlaka. Między Wiatraczną a Terespolską. Administracyjnie
należy do Grochowa-Centrum, wg MSI należy do Grochowa, a więc do historycznego
Grochowa Wielkiego. Nazwy Osiedla Grochów II nie należy mylić z numeracją wynikającą
z podziału na Grochów I i II, ani, tym bardziej, z pierwotnym podziałem.
Daty powstania tych osiedli wziąłem z UTM i wydają mi się
błędne (najpierw II i potem I ?!)
Kolonia Praussa - "(...)czysto inteligencki, charakter miało niewielkie osiedle zlokali
zowane nieopodal Witolina, po drugiej stronie ulicy Grochowskiej. Osiedle to,
do dziś w całości zachowane, znajduje się w okolicy placu Szembeka. Składa się
z nieco ponad trzydziestu domków w charakterystycznym dla lat 20-tych „dwor
kowym" stylu. W czasach, kiedy powstawało nazywano je Kolonią Praussa.
Jerzy Kasprzycki pisał o Kolonii Posłów i Senatorów PPS, dziś jednak nazw
tych nie zna już nikt, poza starszymi mieszkańcami kolonii. „Wille te, wzniesione
z własnych środków i kredytów bankowych - pisze J. Kasprzycki - zamieszki
wali znani działacze lewicy społecznej okresu międzywojennego, m.in. sekretarz
generalny PPS - Frakcji Rewolucyjnej Kazimierz Pużak, pisarka Helena
Boguszewska, autorka popularnej wówczas powieści-reportażu Jadą wozy
z cegłą" (Kasprzycki 1998, s. 218). Kolonia powstała w połowie lat 20-tych mię
dzy ulicami Chłopickiego, Boremlowską, Żółkiewskiego i Szaserów. W połowie
lat 30-tych osiedle było już dobrze zagospodarowane, w ogrodach otoczonych
siatką wyrosły drzewa. W nocy osiedla pilnował stróż. Wszyscy się tu znali
przynajmniej z widzenia, większość utrzymywała ze sobą kontakty towarzyskie.
Panowało poczucie bezpieczeństwa i swojskości. Natomiast otoczenie: robotnicze
domy przy ul. Szaserów, bieda-domki rosnące wówczas jak grzyby po deszczu
„na błoniach przy torach", było dla wielu trochę niezrozumiałe i niepokojące.
„Ci ludzie", którzy w nich mieszkali lub mieli zamieszkać, mimo programowej
często ich akceptacji, byli dla niektórych mieszkańców Kolonii Praussa nieco
zagadkowi; reprezentowali świat, w którym wszystko było inne: zajęcia, sposób
myślenia i spędzania wolnego czasu, światopogląd i system wartości."
ANDRZEJ WOŹNIAK
Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Warszawa
PRZEDMIEJSKIE GRY I ZABAWY.
O CZASIE WOLNYM I ŚWIĘTOWANIU NA GOCŁAWIU
W DWUDZIESTOLECIU MIĘDZYWOJENNYM
Osiedle Kinowa - powstało w 1960-6 wg proj. Bohdana
Lewandowskiego i Macieja Szawernowskiego. Od niego też nazwę wzięł cały obszar administracyjny
Grochów-Kinowa. wg MSI należy do Grochowa, a więc do historycznego Grochowa
Wielkiego.
Osiedle TOR - Powstało w 1938 wg proj. Mirosława
Szabuniewicza i Natalii Hiszpańskiej. Mieszkania dla robotników mają po 30 i 37
m2, w większości pokój z kuchnią. Posiadają gaz i wodę. Między domami są
łączniki na słupach, początkowo z pralniami i suszarniami, dziś przerobione na
mieszkania. Mieszkania dostawali głównie pracownicy PZInż. z Terespolskiej,
Pocisku z Mińskiej, czy Zakładów Optycznych z Grochowskiej. Zarząd dbał o to,
żeby 90% lokali przyznawano właśnie robotnikom o dochodach nie przekraczających
250 zł miesięcznie.
Należy do Grochowa
Centrum (podział adm.) i wg MSI do Grochowa, a więc do historycznego Grochowa
Wielkiego.
Osiedla Kozielska, Majdańska i Igańska – podobne do złudzenia osiedla bloków o
10 do 19 pięter wg projektu proj. Jerzego
Kumelowskiego zbudowała w latach 1983-86. Admisntracyjnie się na terenie Grochowa
Centrum i Grochowa Południowego, wg MSI należy do Grochowa, a więc do
historycznego Grochowa Wielkiego.
Osiedle Młodych - niskoblokowe osiedle , wybudowane w latach
1957-1975. Nazwę
"Osiedle Młodych" błędnie identyfikuje się z Robotniczą Spółdzielnią
Mieszkaniową "Osiedle Młodych", te dwa pojęcia nie mają jednak ze
sobą nic wspólnego!
Osiedle
Dudziarska – owiane absurdalnie przerysowaną złą sławą osiedle
socjalne na terenie odciętej od świata Koziej Górki Grochowskiej. Wg MSI jest
to Olszynka grochowska, wg administracji Grochów Północny.
Osiedle Ostrobramska - powstało w latach 1977-79 na Witalnie, a więc
na ternie Grochowa Małego. Wg MSI jest to Gocławek (przypominam- BZDURA!), a admiosnitracyjnie – Grochów
Południowy.
Osiedle Santorini – grodzone osiedle zaprojektowane przez JEMS powstało
w latach 2008-2010, na terenie Grochowa-Dworu, a więc Grochowa Małego. Wg MSI jest
Gocławek (bez komentarza), a adm. jest to Grochów Północny.
A Przczyczółek Grochowski aka Pekin?
To sprawa oddzielna i
wyjątkowa. W nazwie Grochów, ale powstał
na terenach, które można przypisywać zarówno do Gocławia, jak i Grochowa, a nawet Kępy Gocławskiej. Powstawał za
czasów, kiedy tereny dawnej wsi Gocław miał wchłonąć Grochów, a osiedla
Gocław-Lotnisko jeszcze nie było. Wg administracji Pekin stanowi oddzielne
osiedle administracyjne, a wg MSI należy do Gocławia. Ale Pekin to Pekin i
kropka. Jest zjawiskiem niepowtarzalnym i oddzielnym od tkanki miasta, podobnie
jak dzisiejsze grodzone osiedla, tak więc nie widzę potrzeby rozważania historycznej
przynależności tego terenu.
Jestem otwarty na uwagi
i pytania.
